سکته مغزی و از دست رفتن فرصت های طلایی درمان

استروک یا سکته مغزی عبارت از علایمی همچون ضعف و اختلال کلامی و سرگیجه و دو بینی است که به صورت حاد ظاهر می شود، منشا این فرایند عروق مغزی است، به گونه ای که یا عروق بسته یا پاره می شود.

دکتر «مژده قبایی» متخصص مغز و اعصاب و معاون پژوهشی مرکز تحقیقات بیماری های مغز و اعصاب علوم پزشکی تهران می گوید: برای درمان و جلوگیری از عوارض پس از سکته مغزی یک زمان طلایی سه تا چهار ساعته وجود دارد که اگر همه اقدامات لازم پزشکی به بیمار مبتلا تا قبل از این چهار ساعت ارایه شود، شانس بازگشت به زندگی این بیمار زیاد است. در غیر این صورت به احتمال زیاد دچار مشکلاتی از جمله فلج، فراموشی و وابسته بودن به دیگران تا آخر عمر یا حتی مرگ می شود.

دکتر قبایی اظهار می دارد: تا حدود زیادی می توان از این ضایعات ناشی از سکته مغزی پیشگیری کرد؛ به شرط آن که همان زمان طلایی را مغتنم شمرده و خدمات لازم برای بیمار در همان زمان ارائه شود.

به عنوان مثال در همان ساعات اولیه داروی وریدی را باید تزریق کرد تا لخته خون که به سمت مغز می رود از بین برود که اگر این زمان بگذرد دیگر تزریق فایده ای ندارد.

آیا همه بیماران سکته مغزی از این فرصت طلایی استفاده می کنند؟

دکتر قبایی در پاسخ به این سوال، جواب خیر را می دهد و این که با این وضعیت موجود در نظام سلامت خیلی از بیماران این فرصت را از دست می دهند.

از دست دادن این فرصت طلایی برای درمان در کشور ما عمومیت دارد. دکتر «بیژن فروغ» متخصص طب فیزیک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران آمار تکان دهنده ای در این مورد ارائه می دهد مبنی بر این که ۹۰ درصد بیماران سکته مغزی که دچار اختلالات جسمی حرکتی می شوند به زندگی خود باز نمی گردند و به عبارت دیگر، آن استقلال دوران سلامت خود را ندارند و به نوعی در امور روزمره خود به دیگران وابسته می شوند.

در کشور ما با بیمار سکته مغزی چگونه برخورد می شود؟

دکتر قبایی، اظهار می دارد که شاید برای بستری کردن بیمار مبتلا به سکته مغزی کمی دست پزشکان باز باشد، اما در همان مغتنم شمردن زمان طلایی ساعات اولیه ابتلا، پیشگیری از ابتلا به بیماری و مراقبت از بیمار پس از اقدامات درمانی که به توانبخشی ارتباط دارد، مشکلات بسیاری داریم.

وی در مورد مراکز مجهز به خدمات درمانی ویژه سکته مغزی در بیمارستان های کشور بر این باور است که شاید اصلا هیچ بیمارستانی به چنین مراکزی مجهز نباشد.

وی در عین حال به این موضوع نیز اشاره می کند که ممکن است برخی بیمارستان ها به مراکزی البته در نوع ساده نه مجهز، تجهیز باشند، اما هیچ اطلاع رسانی در این خصوص نشده است تا بیماران به محض بروز علائم بیماری به این مراکز مراجعه کنند.

• برای درمان و جلوگیری از عوارض پس از سکته مغزی یک زمان طلایی سه تا چهار ساعته وجود دارد
• از دست دادن فرصت طلایی بیمار را می تواند دچار مشکلاتی از جمله فلج، فراموشی و وابسته بودن به دیگران تا آخر عمر یا حتی مرگ کند
• در همان ساعات اولیه داروی وریدی را باید تزریق کرد تا لخته خون که به سمت مغز می رود از بین برود

فقط یک مرکز پیشرفته مراقبت های ویژه سکته مغزی وجود دارد

دکتر«مسعود مهرپور» متخصص مغز و اعصاب و رییس مرکز مراقبت های ویژه سکته مغزی (استروک یونیت) بیمارستان فیزوگر است.

وی اذعان می دارد که فقط در سطح کشور یک مرکز پیشرفته مراقبت های ویژه سکته مغزی فعالیت می کند که آن مرکز در بیمارستان فیروزگر تهران واقع شده است.

دکتر مهر پور دو نوع مرکز استروک یا سکته مغزی را نام می برد و می گوید: یک مرکز ساده سکته مغزی وجود دارد که هر بیمارستانی که متخصص مغز و اعصاب و همچنین سی تی اسکن داشته باشد می تواند این مرکز را دایر کند. اما یک مرکز پیشرفته هم وجود دارد که در کنار این خدمات باید آنژیوگرافی هم داشته باشد تا بتوان دارو را از طریق شریان به بیمار سکته مغزی رساند.

وی می افزاید: در زمان حاضر بیمارستان فیروزگر نخستین مرکز پیشرفته مراقبت های ویژه سکته مغزی را دایر کرده است که شبیه یک مرکز مراقت ویژه عمل می کند و در زمان حاضر حدود شش ماه است که خدمات آنژیوگرافی به بیماران سکته مغزی ارائه می دهد.

بیمار زمان طلایی را از دست ندهد

دکتر مهرپور هم با تایید سخنان دکتر قبایی مبنی بر از دست ندادن زمان طلایی بیمار سکته مغزی اظهار می دارد: به یک بیمار سکته مغزی باید طی کمتر از سه ساعت رسیدگی شود و داروهای مخصوص را به وی تزریق کرد که البته به تازگی این زمان طلایی را تا چهار ساعت و نیم هم عنوان کرده اند.

وی توضیح می دهد: به این معنا که تا قبل از این زمان داروی وریدی به بیمار تزریق می شود تا لخته خون از بین برود. و اگر این کار نشد باید تا قبل از شش ساعت آخرین کار که همان فرستادن دارو به عروق از طریق شریان است، برای بیمار انجام شود. در غیر این صورت بیمار به احتمال بسیار زیاد به ناتوانی هایی از جمله اختلال در حرف زدن، از دست دادن تعادل در راه رفتن و زمین گیر شدن دچار می شود.

این زمان طلایی از چه وقت شروع می شود؟

دکتر مهرپور زمان شروع فرصت طلایی را از وقتی عنوان می کند که بیمار به نخستین علایم سکته مغزی پی می برد که باید بلافاصله خود را به اولین مرکز درمانی برساند تا خدمات اولیه برایش ارائه شود.

این متخصص مغز و اعصاب هر گونه نقص عصبی ناگهانی را سکته مغزی عنوان می کند که علایم آن می تواند فلج شدن ناگهانی یک قسمت از بدن، اختلال ناگهانی در دید و صحبت کردن، کج شدن صورت و سرگیجه شدید ناگهانی باشد که اولین تصور بیمار هم باید این باشد که احتمالا سکته مغزی کرده است.

وی تاکید می کند مشکل عمده بیماران سکته مغزی این است که خیلی دیر به بیمارستان مراجعه می کنند؛ به گونه ای که اکثر آنها زمان طلایی را از دست می دهند و مشکل دیگر این است که بیمارستان های کشور بخش مستقل و تخصصی سکته مغزی ندارند.

وی ادامه می دهد: آنقدر برای بیماری ها و مشکلات قلبی اطلاع رسانی شده است که در محروم ترین مناطق کشور، اگر کسی به عنوان مثال دست چپش درد بگیرد احتمال مشکل قلبی را می دهد و در اکثر مواقع تلاش می کند هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کند. اما در مورد سکته مغزی، اگر کسی به طور ناگهانی دچار اختلال در صحبت کردن شود ممکن است متوجه سکته مغزی نشود.

وی تاکید می کند که این امر باید حتما اطلاع رسانی شود تا مردم به محض بروز علایم سکته خود را به نزدیک ترین مرکز درمانی برسانند و زمان طلایی درمان خود را از دست ندهند.

وی می گوید: متاسفانه از آنجا که فرصت طلایی درمان سکته مغزی در اکثر مواقع از دست می رود، بیمار به مشکلات جسمی حرکتی دچار می شود و احتمالا تا آخر عمرش به دیگران وابسته می شود.

وی در مورد دو تا سه بیماری که روزانه در مرکز پیشرفته شبانه روزی سکته مغزی بیمارستان فیروزگر پذیرش می شوند، می گوید که متاسفانه اکثر آنان این زمان طلایی سه تا چهار ساعته و در نهایت شش ساعته را از دست داده اند. به گونه ای که در هفته فقط دو تا سه بیمار هستند که بموقع به این مرکز مراجعه می کنند.

وی در ادامه می گوید: این در حالی است که این مرکز به صورت شبانه روزی فعالیت دارد و بیمار سکته مغزی به محض ورود، خدمات درمانی را دریافت می کند.

مرکز پیشرفته سکته مغزی به کار گروهی وابسته است

دکتر قبایی که در بیمارستان امام خمینی فعالیت می کند در خصوص مرکز پیشرفته سکته مغزی که قرار است در این بیمارستان افتتاح شود، می گوید: این مرکز به رغم داشتن تجهیزات پیشرفته اگر یک گروه منسجم نداشته باشد نمی تواند خدمات مفید و موثری ارائه دهد.

وی می گوید: اگر این مرکز افتتاح شود اما به عنوان مثال متخصص مغز و اعصابش در بخش دیگری از بیمارستان به سر ببرد و هر بار باید وی را از بخشی از بیمارستان به مرکز فراخوانیم که این کار نامناسب است. زیرا متخصص باید مقیم در مرکز باشد، نه این که کارکنانش در جاهای دیگر پخش باشند.

در توانبخشی بعد از درمان بیماران سکته مغزی هم مشکل داریم

دکتر فروغ متخصص طب فیزیک و توانبخشی نیز می گوید: برخی تصور می کنند یک بیمار سکته مغزی که دچار اختلالات جسمی حرکتی شده است، فقط با فیزیوتراپی بهبود می یابد. در حالی که درست عکس آن صادق است و بیمار به انواع خدمات توانبخشی نیاز دارد که متاسفانه این خدمات در اکثر مواقع در حد استاندارد ارائه نمی شود.

وی می گوید: توانبخشی یک بیمار سکته مغزی به کار گروهی شامل متخصص طب فیزیک، کاردرمان، فیزیوتراپ، ارتوپد فنی، روانکاو و چندین رشته دیگر نیاز دارد. این در حالی است که در کشور ما حداکثر خدمتی که یک بیمار سکته مغزی دریافت می کند همان خدمات فیزیوتراپی است.

وی می گوید: به همین علت است که ۹۰ درصد سکته مغزی ها به زندگی قبل خود بر نمی گردند و تبدیل به افرادی وابسته می شوند.

این متخصص طب فیزیک اظهار می دارد: این در حالی است که براساس استاندارد جهانی بیش از ۴۰ درصد موارد سکته مغزی به زندگی مستقل خود باز می گردند و آمار ۹۰ درصدی در کشور آمار قابل توجهی است که مسئولان نظام سلامت باید آن را به عنوان هشدار در نظر بگیرند.

وی می افزاید: بیمار سکته مغزی با شرایطی که نظام سلامت از جمله خدمات پایین توانبخشی دارد، اگر زنده بماند ممکن است دیگر نتواند به عنوان مثال به درستی راه برود و حتی دچار اختلالاتی در بلع، تنفس و ادرار می شود و گاهی به علت زمین گیر شدن زخم بستر هم می گیرد.

این عضو انجمن جهانی توانبخشی مغز و اعصاب می گوید: توانبخشی به این بیماران کمک می کند که زودتر بهبود یابند و حداقل اگر ضایعه آنها زیاد است، از توانایی ها باقی مانده به نحو احسن استفاده کنند.

سکته مغزی در ۸۰ درصد موارد قابل پیشگیری است

دکتر قبایی در ۸۰ درصد موارد سکته مغزی را قابل پیشگیری عنوان می کند و می گوید: افراد می توانند با کنترل مواردی از جمله کنترل فشارخون، قند، چربی، فعالیت بدنی مناسب و استعمال نکردن دخانیات به راحتی از آن پیشگیری کنند.

دکتر قبایی می افزاید: باید در روز جهانی سکته مغزی تلاش ها و عزم ها جزم اطلاع رسانی بموقع به مردم باشد تا مردم با اقدامات پیشگیرانه از بروز این بیماری با عوارض زیاد پیشگیری کنند.

دکتر قبایی در مورد شعار امسال سازمان بهداشت جهانی به مناسبت روز جهانی سکته مغزی که ˈBecause I try (برای این که من سعی می کنم)ˈ عنوان شده است، می گوید: این شعار یعنی این که متولی این بیماری در تلاش است تا سعی کند فرد، به این بیماری مبتلا نشود و اگر سکته کرد، تلاش ها و اقدام های درمانی و مراقبت های پس از درمان به بیمار ارائه شود. همچنین خود افراد هم در تلاش باشند تا از سبک زندگی سالمی برخوردار شوند.

گفته می شود که از هر شش نفر در جهان یک نفر به سکته مغزی مبتلا می شود و این بیماری دومین عامل مهم مرگ و میر در دنیا به شمار می آید.

دکتر مهرپور هم به این امر اشاره می کند که برخی مراکز به صرافت راه اندازی مرکز استروک افتاده اند که باید این امر تسریع شود.

دکتر قبایی هم می گوید که به رغم وجود زمان طلایی برای درمان سکته مغزی ها هنوز هم این امر را مشاهده می کنیم که یک بیمار سکته مغزی ممکن است یک ساعت برای حضور پزشک در اورژانس معطل بماند و شاید این زمان بیشتر هم طول بکشد.

قبایی از تاخیر هر گونه خدمات به این بیماران گلایه می کند و این که بیمار گاهی در صف سی تی اسکن هم معطل می ماند. باید کاری کرد و برنامه ریزی دقیق حرف اول را در این باب می زند.

هفتم آبان روز جهانی سکته مغزی نامگذاری شده است.

گزارش: لیلا خطیب زاده
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران
http://www.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=80880774